รัฐบาลมีนโยบายที่จะให้มีการคุ้มครองผู้บริโภค ลดผลกระทบทางด้านเศรษฐกิจ สังคมและบรรเทาความเดือดร้อนของประชาชน จากวิกฤตการณ์ราคาพลังงานที่สูงขึ้น เพื่อรักษาเสถียรภาพของราคาพลังงานภายในประเทศ และเพื่อแก้ไขและป้องกันภาวการณ์ขาดแคลนพลังงาน ตลอดจนการเสริมสร้างภูมิคุ้มกันทางด้านเศรษฐกิจ และสังคมของประเทศในอนาคต

รัฐบาลอาศัยอำนาจตาม มาตรา 5 แห่งพระราชบัญญัติองค์การมหาชน พ.ศ.  2542  จึงได้ตราพระราชกฤษฎีกาจัดตั้งสถาบันบริหารกองทุนพลังงาน (องค์การมหาชน) ซึ่งประกาศในราชกิจจานุเบกษา เล่มที่ 120 ตอนที่ 26 ก ลงวันที่ 26 มีนาคม 2545 โดยมีผลบังคับใช้เมื่อวันที่ 27 มีนาคม 2546

สถาบันฯ  เป็นหน่วยงานของรัฐ ในรูปแบบองค์การมหาชน ภายใต้การกำกับดูแลของกระทรวงพลังงาน โดยมีวัตถุประสงค์ในการจัดตั้ง

1. จัดหาเงินให้กองทุนน้ำมันเชื้อเพลิงนำไปชดเชยราคาน้ำมันเชื้อเพลิง เพื่อรักษาระดับราคาขายปลีกน้ำมันเชื้อเพลิงภายในประเทศไม่ให้สูงเกินกว่าระดับที่คณะรัฐมนตรีกำหนด
2. ดำเนินการใดๆ ตามนโยบายของรัฐบาลที่เกี่ยวข้องกับการบริหารกองทุนพลังงาน

สถาบันบริหารกองทุนพลังงาน (องค์การมหาชน) ใช้อักษรย่อ คือ “สบพน.”